Działanie jogi i refleksoterapii w wybranych chorobach ginekologicznych
Autor: Marta Szczerek
Konsultacja merytoryczna: Bartosz Niedaszkowski
Regularna praktyka, wyselekcjonowanych ćwiczeń jogi, może w znaczący sposób wpływać na poprawę zdrowia w przypadku niektórych zaburzeń ginekologicznych. Należy jednak podkreślić, że osiąganie korzyści z jogi, wiąże się z dużym zaangażowaniem w regularną i przede wszystkim świadomą praktykę.
PMS – Syndrom napięcia przed miesiączkowego
PMS jest zbiorem symptomów, które zazwyczaj rozpoczynają się na kilka dni przed rozpoczęciem miesiączki i przedłużają się na mniej więcej pierwsze dwa dni okresu. U niektórych kobiet, syndrom PMS może pojawić się już w połowie cyklu, czyli w czasie owulacji. Pomimo, że dokładne przyczyny tego stanu nie są do końca jasne, to PMS jest niewątpliwie związany ze zmianami hormonalnymi poprzedzającymi menstruację. Zakres natężenia występujących objawów zmienia się, od umiarkowanego dyskomfortu do bardzo intensywnego, włączając w to obrzmienie i nadwrażliwość piersi, bóle pleców, zatrzymywanie wody, bóle okolic miednicy, zwiększenie apetytu, podirytowanie, zmęczenie, bóle głowy, chwiejność nastrojów, nerwowość a nawet stany depresyjne. Sekwencje pozycji jogi pomagają złagodzić te objawy redukując fizyczny dyskomfort. Na przykład pozycje łagodnie otwierające brzuch i biodra działają rozkurczowo. Stretching dolnego odcinka kręgosłupa pomaga przy zaparciach i bólach pleców. Praktyka głębokiej relaksacji może pomóc w złagodzeniu napięcia poprzez zdystansowanie się od fizycznego i psychicznego dyskomfortu wywołanego PMS. Praktykę sekwencji powinno rozpocząć w momencie pojawienia się pierwszych symptomów PMS i należy ją kontynuować w czasie menstruacji. Warto podkreślić pozytywny wpływ refleksologii na zmniejszenie objawów związanych z PMS.
- Stymulacja receptorów nerek przyczynia się do poprawy ich funkcjonowania, a co za tym idzie redukuje objaw zatrzymywania się wody w organizmie
- Stymulacja receptorów nadnerczy, reguluje ich pracę i pomaga zwalczyć niepokój i zmniejszyć reakcję na stres.
- Stymulacja receptorów znajdujących się na paluchach ( mózg) pomaga złagodzić bóle głowy, najczęściej spowodowane zwiększonym napięciem nerwowym.
- Stymulacja receptora trzustki, pomaga w utrzymaniu odpowiedniej równowagi cukru we krwi.
- Stymulacja receptorów jajników, poprzez normalizacje ich funkcji (regulacja wydzielanych hormonów) pomaga w zmniejszeniu takich dolegliwości jak: bóle pleców, ból szyi (dodatkowo stymulacja receptorów kręgosłupa również pomaga w tych dolegliwościach), bóle głowy, zawroty głowy i bezsenność.
- Stymulacja receptora przysadki mózgowej powoduje regulację wydzielania prolaktyny, powodując zmniejszenie takich objawów jak tkliwość czy ból piersi.
Połączenie odpowiedniej sekwencji asan i głębokiej relaksacji (savasana) z refleksoterapią, która również stanowi część tradycyjnej terapii jogą, może dawać głębokie i pozytywne efekty.
Endometrioza
Endometrioza jest często występującą chorobą ginekologiczną. Ze względu na to, że należy do chorób estrogenozależnych, dotyka najczęściej kobiet w wieku rozrodczym, czyli między 15 a 45 rokiem życia. Do czynników, które predysponują do wystąpienia tego schorzenia zaliczamy: wczesną pierwszą miesiączkę, krótkie cykle miesiączkowe, długie krwawienia miesiączkowe, rodzinne występowanie.
Endometrioza polega na występowaniu w części dolnej jamy otrzewnej, ektopowych ognisk endometrium (ektopia – występowanie tkanki w miejscu innym, niż fizjologiczne). Zmiana ma zazwyczaj postać wystającego pęcherzyka, krwawienie z następowym rozpadem hemoglobiny powoduje, że jego zabarwienie jest zmienne – od niebieskiego przez brązowy do czarnego. Po wygojeniu ogniska krwawień tworzą tkankę bliznowatą. Występujące zmiany mogą mieć zróżnicowane nasilenie: od niewielu ognisk w jednym miejscu, do dużej ilości zmian, które są rozmieszczone w miednicy i otrzewnej. Do najczęstszych lokalizacji ognisk zaliczamy: jajnik, zatokę Douglasa, esicę, więzadło szerokie, więzadła odbytniczo – macicze. Objawy endometriozy mogą być bardzo zróżnicowane, jednak głównym objawem jest ból, który występuje u ponad 80% kobiet. Ból rozpoczyna się zazwyczaj przed miesiączką, osiąga swoje apogeum w trakcie menstruacji i następnie powoli mija. Może mieć charakter rozlany lub miejscowy. Najczęstsze miejsca występowania bólu to: prawa okolica biodrowa, bóle kurczowe i ból przy wypróżnianiu, okolica zatoki Douglasa (zachyłek otrzewnej, znajdujący się między tylną ścianą macicy a przednią ścianą odbytnicy). Do innych objawów endometriozy możemy zaliczyć także szeroko rozumiane zaburzenia miesiączkowania oraz problemy z płodnością. Sekwencje jogi nie spowodują wyleczenia endometriozy, ale pomogą w zmniejszeniu intensywności skurczów mięśniowych, relaksacji macicy, brzucha i dolnego odcinka kręgosłupa, których napięcie jest wywołane reakcją na chroniczny ból. Trzeba jednak zaznaczyć, że połączenie jogi i specjalnie dobranych (indywidualnie) receptur ziołowych i zabiegów ajurwedy w większości przypadków gwarantuje zdecydowana poprawę stanu zdrowia, a nawet pełne wyleczenie.
Zaburzenia menstruacji
Menstruacja jest naturalnym, cyklicznym procesem, aczkolwiek u poszczególnych kobiet może się on nieco różnić. Niewielkie nieregularności jakie czasem się pojawiają nie są od razu oznaką choroby. Jeżeli jednak, dochodzi do znaczących zmian w długości odstępów pomiędzy miesiączkami, prowadzi to do zaburzeń powodujących nieprawidłowości zarówno fizyczne jak i umysłowe. Zaburzenia miesiączkowania mogą mieć bardzo zróżnicowane przyczyny np. ciąża, perimenopauza, mięśniaki macicy, choroba, stres, zaburzenia hormonalne, nadmierny wysiłek fizyczny, laktacja, niedoczynność tarczycy. Nieregularna menstruacja powoduje, że organizm ma trudności z utrzymaniem równowagi emocjonalnej, co wyraża się przede wszystkim nadmiernym przewrażliwieniem.
Przy tego typu problemach, joga powinna być praktykowana bardzo regularnie i powinna byś dostosowana do etapu cyklu miesięcznego.
Pozycje, które należy wykonywać w zależności od występujących problemów z miesiączkowaniem.
- Jeżeli w czasie menstruacji występuje ból w brzuchu, bardzo obfite krwawienie, skurcze, należy praktykować baddha konasanę, supta baddha konasanę, upavistha konasanę,cykl virasany oraz supta virasanę.
- Jeżeli krwawienie jest bardzo obfite, należy praktykować asany wymienione w poprzednim punkcie plus następujące: uttanasana, pascimottanasana, kurmasana, urdhva prasarita padasana ze stopami i nogami opartymi o ścianę, adho mukha svanasana, padangusthasana z wklęsłymi plecami i prasarita padottanasana tylko z wklęsłymi plecami.
- Amenorrhoea: Jest to brak miesiączki lub opóźnione pokwitanie, spowodowane niedorozwojem przysadki mózgowej, co prowadzi do zahamowania rozwoju płciowego. Szczególnie zalecane: pozycje odwrócone, skręty, pozycje wyprostne
- Dysmenorrhoea – Jest to bolesna miesiączka. Jej przyczyną mogą być takie problemy jak: anemia, wyczerpanie, przeziębienie, zapalenie jajników, jajowodów lub macicy, a także czynniki psychologiczne takie jak strach, niepokój czy nerwica. Szczególnie zalecane: regularna praktyka (poza miesiączką) pozycji stojących, skłonów do przodu, pozycji siedzących i leżących, pozycji odwróconych i skrętów.
- Menorrhagia: Jest to zbyt obfite krwawienie występujące podczas menstruacji. Miesiączka może być regularna, ale za każdym razem dochodzi do nadmiernego upływu krwi. Szczególnie zalecane: zaleca się całkowity wypoczynek i wstrzymanie się od wykonywania asan . Ewentualnie można wykonywać takie pozycje jak: baddha konasana, supta baddha konasana, upavistha-konasana, cykl virasany, supta virasanę.
- Metrorrhagia: Jest to zaburzenie podobne do opisanego powyżej, różni się tym, że krwawienie występuje nieregularnie, przed lub po menstruacji. Główne przyczyny tego schorzenia to: włókniaki, guzy, przemieszczenie macicy, stan zapalny lub poronienie . Szczególne zalecenia: jak wyżej.
- Hypomenorrhoea: Jest to zbyt uboga miesiączka. Do przyczyn tego schorzenia możemy zaliczyć: niedorozwój macicy albo brak wykształcenia się jajników lub gruczołów dokrewnych. Szczególe zalecenia: właściwa praktyka wszystkich asan i pranayamy, zwrócenie uwagi na to aby podczas wykonywania pozycji stojących przesuwać mięśnie i organy brzucha w kierunku kręgosłupa oraz do góry w kierunku klatki piersiowej, by uniknąć nadmiernego nacisku na macicę.
- Oligomenorrhoea: Cykl jest wydłużony. Szczególnie zalecane: pozycje odwrócone i wyprostne.
- Polymenorrhoea: Cykl jest skrócony. Szczególnie zalecane: skłony do przodu, pozycje siedzące i leżące.
Mięśniaki macicy
Mięśniaki macicy, zwane także fibroma, fibromyoma lub fibroadenoma są jednymi z najczęściej występujących łagodnych nowotworów żeńskich narządów płciowych, a częstość ich występowania w zależności od źródeł wynosi 20-50%. Te łagodne guzy macicy zbudowane są z mięśni gładkich oraz z tkanki łącznej. Czynniki wpływające na rozwój mięśniaków to: wczesne pojawienie się pierwszej miesiączki, późne lata reprodukcyjne, otyłość, nierództwo, przyjmowanie tamoxifenu (syntetyczny lek o działaniu antyestrogenowym, stosowany głównie w terapii raka sutka), predyspozycje rodzinne, a także wpływ estrogenów i progesteronu na wzrost mięśniaków.
Biorąc pod uwagę lokalizację mięśniaków możemy wyróżnić: mięśniaki podśluzówkowe, mięśniaki śródścienne, mięśniaki podsurowicówkowe, mięśniaki uszypułowane oraz mięśniaki o złożonej topografii w obrębie mięśnia macicy, np. obejmujące całą grubość mięśnia macicy.
Do najczęstszych objawów mięśniaków zaliczamy: nieprawidłowe krwawienia miesiączkowe, uczucie pełności w dole brzucha, trudności w oddawaniu moczu, np. częstomocz lub w oddawaniu stolca, np. zaparcia. Mięśniaki są diagnozowane na podstawie dwuręcznego badania ginekologicznego i badania ultrasonograficznego – USG narządu rodnego.
Leczenie polega głównie na eliminowaniu wszystkich objawów chorobowych towarzyszącym mięśniakom. W szczególnych przypadkach zaleca się rozwiązania chirurgiczne.
W przypadku pojawienia się takiego problemu, bardzo istotne jest, aby wprowadzić praktykę jogi tak szybko jak jest to możliwe. Najlepsze efekty osiąga się jeżeli choroba zostanie wykryta w początkowym stadium, gdy mięśniaki nie są jeszcze dużych rozmiarów. W większości przypadków regularna praktyka jogi pozwala uniknąć inwazyjnych metod leczenia tego schorzenia. Asany, takie jak stanie na głowie czy świeca wpływają redukcyjnie na mięśniaki działając poprzez zamknięcie dopływu krwi do mięśniaka na krótki okres czasu, umożliwiając w tym samym czasie przepływ krwi do innych miejsc (zmniejszając przepływ krwi w macicy powodują „wysuszanie” mięśniaków). Regularna praktyka tych pozycji zapobiega krwawieniu z mięśniaków do którego może dojść podczas menstruacji ( polepsza się mechanizm wazokonstrykcji – termin oznaczający skurcz mięśni gładkich w ścianie naczyń krwionośnych)
Również ze względu na uspokojenie układu nerwowego i wydzielniczego regulacji podlegają jajniki. Supta baddha konasana i pozycje stojące rozciągają macice i zmniejszają przekrwienie mięśniaków, tym samym ból menstruacyjny i upływ krwi są redukowane. Regularna praktyka pozycji wyprostnych działa poprzez zmniejszenie wyściółki macicy i zapobiega nadmiernemu zagęszczeniu się tkanek.
Pozycje skrętne powodują ściskanie jajników i macicy przez co powodują względne niedokrwienie podczas praktyki asany i napływ świeżej krwi do organów gdy jest ona zakończona. Ta akcja jest szczególnie ważna w regulacji wzrostu i zachowania komórek, dzięki temu rozmiar mięśniaków się nie powiększa. Po regularnym wykonywaniu tych pozycji przez ok. 6 miesięcy, ból i nadmierne krwawienie podczas miesiączki zmniejszają się, a jeżeli praktyka jest kontynuowana, efekt będzie długotrwały i ingerencja chirurgiczna nie będzie konieczna. Asany polecane przy mięśniakach to wszystkie pozycje stojące, stanie na głowie, świeca, wiszenie na linach (najlepszy efekt odcięcia mięśniaków od dopływu krwi i odciążenie macicy) baddha konasana, supta baddha konasana, upavistha konasana, pozycje z rotacją kręgosłupa i pozycje wyprostne.
Wypadanie macicy
Do obniżania się narządu rodnego dochodzi gdy układ mięśniowo-więzadłowy (więzadła podstawowe, więzadła krzyżowo maciczne i mięśnie dna miednicy, szczególnie dźwigacz odbytu) jest niewydolny i macica oraz pochwa przesuwają się w dół przez rozstęp mięśni dna miednicy. Do przyczyn obniżenia się narządu rodnego możemy zaliczyć:
- Uszkodzenie włókien nerwowych, mięśni i tkanki łącznej do którego dochodzi po porodach drogami naturalnymi oraz po porodach wymagających interwencji chirurgicznej.
- Podwyższenie ciśnienia śródbrzusznego (najczęściej u kobiet z nadwagą podczas kaszlu, oraz u kobiet które wykonują ciężką, fizyczną pracę)
- Warunki osobnicze – do obniżania narządu rodnego może dochodzić również u kobiet nie rodzących, w związku z czym istotną rolę mogą tutaj odgrywać czynniki konstytucjonalne. (budowa ciała)
Do najczęstszych objawów możemy zaliczyć:
- Uczucie „wypadania macicy” – wrażenie to występuje w pozycji stojącej, zanika natomiast w pozycji leżącej.
- Ból kręgosłupa
- Zwiększenie częstotliwości oddawania moczu
- Wrażenie „ciążenia” w podbrzuszu (podwyższone ciśnienie śródbrzusze powoduje parcie na słabe mięśnie dna miednicy)
- Nietrzymanie moczu związane z wysiłkiem
- Zaburzenia w mikcji i defekacji
Symptomy obniżania się narządu rodnego mogą występować stopniowo lub pojawić się nagle u kobiet w okresie przekwitania w wyniku pogłębiającej się atrofii tkanek. Bardzo często, w początkowym stadium schorzenia, kobiety nie zwracają uwagi na pojawiające się dolegliwości. Dopiero w momencie gdy objawy stają się tak dokuczliwe, że wpływają na normalną aktywność życiową, decydują się na leczenie.
Większość ćwiczeń zalecanych w przypadku wystąpienia takiego problemu działa jedynie na mięśnie, nie wpływając na wewnętrzną podporę macicy jaką są więzadła. Asany w sposób szczególny działają na ich integralność i wzmacnianie. Odpowiednio wczesna diagnoza obniżania się macicy, daje możliwość całkowitej korekcji jej ułożenia poprzez odpowiednio dobrane ćwiczenia jogi. Pozycji wpływających szczególnie korzystnie na podciągnięcie macicy jest kilka. Najważniejszą z nich jest supta baddha konasana wykonywana z paskiem. Również stanie na głowie i świeca dają natychmiastowe uczucie ulgi, ze względu na to że opadająca macica jest podciągana z powrotem przez więzadła. Stanie na głowie może być robione w wariantach z nogami ułożonymi jak w baddha konasanie lub upavistha konasanie. Szczególnie korzystna jest parivrttaikapada sirsasana, jest to jednak wariant dość zaawansowany. Bardzo dobrze działa także setubandha sarvangasana oraz upavistha konasana wykonywana z prostym kręgosłupem. Pozycje stojące takie jak utthita trikonasana (trójkat) i parsvakonasana (kąt) powodują podciąganie macicy. Pozycje wyprostne działają podciągając macicę poprzez kontrakcję podpierających ją wiązadeł. Skurcz mięśnia dźwigacza odbytu i innych mięśni miednicy jest maksymalny podczas wykonywania tych pozycji, w zakresie nie osiągalnym w innych ćwiczeniach. Janu sirsasana jest bardzo użyteczna we wzmocnieniu podparcia macicy i jej podciągnięciu ze względu na utrzymanie kręgosłupa w maksymalnej elongacji. Macica sama w sobie nie jest sztywnym organem i posiada wrodzoną ruchomość, nie może być ona jednak nadmierna. Regularna praktyka jogi chroni przed jej występowaniem. U kobiet zdrowych, więzadła są silne i wytrzymują ciśnienie rosnące wewnątrz jamy brzusznej podczas kaszlu lub większego wysiłku (które powoduje popchnięcie narządów miednicy w dół). Celem praktyki jogi jest osiągnięcie podobnej siły u kobiet z wypadaniem macicy.